Động lực để tự học và cách tự học hiệu quả

Cuộc sống, công việc của những người có tinh thần tự học, biết cách tự học, có kỹ năng tự học luôn tràn ngập những điều thú vị. Họ không bao giờ cảm thấy hết việc để làm, hết thứ để học. Họ hiếm khi thấy nản lòng, lười biếng, nhàm chán, mất động lực, và kể cả có, họ cũng dễ dàng lấy lại tinh thần bởi vì họ kiểm soát được mọi thứ. Họ biết không có việc gì là không thể vượt qua. Họ tìm kiếm, mày mò giải pháp này đến giải pháp khác. Họ đầy năng lượng, ham học hỏi, tò mò, và không bao giờ ngừng học. Cho dù họ có bước sang tuổi 50 thì tinh thần tự học ấy vẫn còn như trước, thậm chí còn nồng nhiệt hơn, bởi vì họ đã thấm nhuần chân lý rằng, “tri thức là sức mạnh.”

Không có tinh thần tự học, bạn luôn cảm thấy một sự phụ thuộc. Bạn cần phải có người thúc giục, theo dõi, hướng dẫn, tạo áp lực thì bạn mới học được. Nếu không có họ, bạn cảm thấy như bạn chẳng còn tí nhiệt huyết nào để tiếp tục nữa. Không có tinh thần tự học, bạn bế tắc trong nhiều thứ vì bạn thấy rằng mình không thể học được bất kỳ điều gì. Bạn luôn tìm ra một “excuse” nào đó để lý giải cho hoàn cảnh của mình. “Già rồi, không học được nữa, không nhớ nổi,” “Già rồi, không còn trẻ như các em”, “Em phải đi học trung tâm thì mới học được,” “Em sợ mình không học được,” “Em không biết mình thích gì,” “Em không biết mình bắt đầu từ đâu?”… Vấn đề cốt lõi, sâu xa của tất cả những điều này đó chính là sự tự học. 

Tự học sẽ giúp bạn sau này dù có bận rộn đến đâu, dù có ngoài 40, dù có ở nông thông hay thành phố, bạn vẫn luôn biết cách để mở rộng kiến thức của mình. Tự học là nền tảng để bạn làm chủ đường đi của mình. Tự học làm bạn trở nên bận rộn một cách đầy ý nghĩa.

Mình rất thích tự học, và càng tự học mình càng thích học. Tự học làm cho mình luôn cảm thấy thế giới này có biết bao nhiêu điều thú vị và mình không thể dừng khám phá. Tự học giúp mình dù có sắp bước sang tuổi 30, đã lập gia đình với bao nhiêu những lo toan nhưng mình vẫn giữ được động lực học tập. Mình không phải sinh ra đã có tinh thần tự học, nhưng mình đã rèn luyện và mình tin chắc bạn cũng có thể rèn luyện.

Câu hỏi đặt ra là liệu bạn có muốn rèn luyện nó?

Với bài viết này, mình sẽ chia sẻ với bạn:

1. Câu chuyện của tác giả Tobias van Schneider để tìm kiếm động lực tự học.

2. Một vài tip tự học của mình. Những gì mình rèn luyện được đến bây giờ phần lớn đều nhờ tự học. Mình là người rất thích tự học.

***

Tobias Van Schneider – Trở thành designer nhờ tự học

Nhiều người hỏi tôi “Anh tự học như thế nào vậy?”

Có lời khuyên nào không? Có cuốn sách nào để đọc không?

Tôi luôn tự mô tả bản thân mình như một Designer tự học bởi vì tôi cũng chẳng giỏi hơn mức này là mấy. Thực tế, tôi đã bỏ học cấp 3 lúc 15 tuổi và cũng chưa bao giờ học qua trường lớp nào về thiết kế.

Nhưng tôi tin bây giờ việc “tự học” hơi bị phóng đại một chút, phần lớn bởi vì nó tạo nên một câu chuyện đầy hấp dẫn. Tự học không phải là thứ trái ngược với việc đi học đại học. Thực sự, phần lớn chúng ta cũng đều tự học, kể cả có học theo cách “chính thống”.

Ý của tôi ở đây ám chỉ vào ý nghĩa của sự tự học. Bạn sẽ luôn cần học từ một người khác. Có thể là sách vở, người cố vấn hay Internet. Sự khác biệt duy nhất giữa việc tự học với việc đến lớp học đó là bạn học theo lộ trình của riêng bạn. Bạn lựa chọn “giáo viên” và đặt ra mục tiêu của riêng bạn.

Tự học hiếm khi là một quyết định chủ động. Bạn không bao giờ nói, “Okay, tôi sẽ tự học thay vì đến lớp”.

Mọi thứ thường bắt đầu với sự tò mò. Nếu bạn tò mò thứ gì đó và sẵn sàng tìm hiểu nó nhiều hơn thì những thứ khác sẽ tự nhiên đến.

Đây là một ví dụ:

Hồi nhỏ, tôi luôn thấy hứng thú với cách mà các thiết bị điện tử hoạt động: máy nghe nhạc WalkMan của tôi ngày xưa (thứ mà xuất hiện trước iPod), TV hay máy tính của tôi. Tôi thường chọn một trong số chúng rồi tháo từng bộ phận ra cho tới khi trên bàn của tôi ngổn ngang đinh vít, vi mạch và các mảnh ghép thiết bị.

Sau đó, tôi bắt đầu lắp ráp các bộ phận lại với nhau, cố xem thử liệu thiết bị có hoạt động trở lại như trước, nhưng đa phần là chúng không chạy.

Tôi lặp đi lắp lại rất nhiều lần cho tới khi chúng chạy bình thường. Qua quá trình ấy, tôi học được nhiều thứ hữu ích và hiểu rõ hơn về cơ chế hoạt động của các thiết bị.

Bây giờ, tôi đã hiểu được những nguyên lý cơ bản nên tôi vận dụng chúng để tạo ra một thứ khác mới mẻ hơn. Bước đầu tiên của tôi là sáng tạo và làm ra một thứ khác từ vạch xuất phát.

Có thể đây là một ví dụ mà bạn đã từng nghe. Đó là việc kết nối các dấu chấm lại. Nhưng để kết nối các dấu chấm, đầu tiên bạn phải thu thập chúng. Tôi đã thu thập được những dấu chấm của mình khi tháo dỡ từng thiết bị – sau đó, tôi lại kết nối chúng lần nữa.

Mọi thứ đều bắt đầu bằng sự tò mò và bước đầu tiên của bạn là giải phóng sự tò mò ấy. Hãy lắng nghe bản năng của bạn. Bản năng của tôi mách bảo tôi tháo gỡ các thiết bị, xem thử chúng hoạt động như thế nào và sau đó, lắp chúng lại – Chẳng ai bảo tôi làm những việc này. Chỉ là tôi tự làm thôi. Khi để chính mình tự làm điều gì đó một cách ngẫu nhiên, những thứ khác sẽ sớm xuất hiện.

Thực sự mà nói, tôi không đề xuất cuốn sách nào cho bạn cả, vì chẳng có cuốn nào kiểu “tôi muốn tự học” đâu. Khi bạn đã thực sự tự học rồi thì đấy có lẽ là điều cuối cùng bạn muốn nói với bạn.

Tự học không phải là một quyết định bạn cần đưa ra trước. Nó chỉ mô tả một quá trình bạn đã tham gia mà thôi. Giờ đây, tôi luôn áp dụng phương châm này vào tất cả những thứ mới mẻ mà tôi muốn học. Đấy có thể là nhiếp ảnh, host của một talkshow, xây dựng một sản phẩm hay đơn giản là tìm cách để sửa chữa và hiểu bản thân mình.

Elon Musk là một ví dụ hoàn hảo của việc tự học. Rõ ràng, anh ấy có bằng cử nhân vật lý, nhưng trước SpaceX hay Tesla, Elon chẳng có tí kinh nghiệm nào về kỹ sư cơ khí hay cơ học vũ trụ cả. Kinh nghiệm ở hai lĩnh vực này đều cần để xây dựng tên lửa, chứ chưa nói gì đến việc đưa tên lửa vào không gian.

Nhưng Elon Musk bắt đầu từ cái cơ bản. Anh đọc sách về những điều cơ bản, hỏi han những người khác và Google khi cần thiết. Anh thử tạo ra tên lửa, không thành công vài lần và đào sâu để tìm ra lý do thất bại. Sau đó, lại tiếp tục thử lần nữa. Ở tình huống này, tôi có thể tưởng tượng ra cảnh Elon Musk ngồi ở nhà trước máy tính, gõ lên Google “cách xây dựng tên lửa” và mày mò từng chút một.

Tất cả những điều tôi học, tôi đều học qua sách vở.

Abraham Lincoln

Nếu Abraham Lincoln viết câu này vào năm 2020 thì khi đó có thể sẽ là “Tất cả những điều tôi học, tôi đều học từ Internet và sách vở”.

Quá trình tự học đã giúp tôi nhận ra vài thứ, và bất cứ khi nào muốn “dạy” bản thân mình điều gì đó hay muốn thử một lĩnh vực mới, tôi đều áp dụng những chiến thuật đơn giản này:

• Tự học hoàn toàn là quá trình tự nhiên. Nó không phải là thứ mà bạn ép bản thân mình làm là được. Đơn giản là bắt đầu với thứ đầu tiên xuất hiện trong đầu bạn và rồi cứ thế tiếp tục. Đừng sợ phạm sai lầm vì có sai lầm thì bạn mới biết cách sửa chữa.
• Đừng bị ám ảnh bởi lời khuyên của người khác rằng chỗ này đúng, chỗ kia sai. Nếu tôi tiếp thu những lời nói kiểu này thì chắc nhiều người đã bảo tôi đừng có phá hỏng chiếc TV vì sự ngu ngốc của tôi, để rồi lại dành hàng giờ lắp ráp lại nó. Vấn đề ở chỗ chính sự ngu ngốc đấy lại là thứ giúp ích cho tôi nhiều nhất.
• Bao quanh bạn bởi những người luôn tạo động lực cho bạn và giúp bạn cảm thấy tốt đẹp, tin tưởng vào thứ bạn đang làm, bất kể kết quả có như thế nào đi chăng nữa. Những người như vậy cực kỳ hiếm nên hãy tìm họ và giữ chặt họ bên bạn.
• Luôn giúp đỡ người khác. Kể cả khi bạn mới tự học, bạn vẫn luôn có thể truyền đạt lại cho những người học sau bạn những gì bạn đã học được. Bạn không cần phải là bậc thầy thì mới giúp đỡ được người khác.
• Bao quanh bạn với những người “giỏi hơn” bạn. Đấy là điều mà Donny Osmond đã nói và tôi nghĩ đúng một phần. Nhưng tôi thích thay thế từ “giỏi hơn” bằng từ “điên rồ” hay “khác biệt”.
• Phá luật (Break the rules) có lẽ là phần quan trọng nhất. Hãy là người nổi loạn, phá luật và không sợ bất cứ điều gì. Sẽ thế nào nếu bạn thất bại ư? Đứng dậy và thử lần nữa. Nếu bạn không thích nó ư? Thế thì đừng làm nó nữa và chuyển sang thứ khác thôi. Chỉ đơn giản vậy. Điều thú vị của việc tự học là bạn không biết cách làm nên bạn tự làm theo cách của bạn và thế là bạn làm được.

Từ Form Your Soul:

Câu chuyện trên chắc hẳn đã mang đến cho bạn một vài cảm hứng để rèn luyện sự tự học. Thực tế, tự học không có nghĩa là bạn không cần người hướng dẫn. Nó chỉ đơn giản khác với giáo dục chính thống là bạn không đến trường, lớp hay trung tâm để học. Bạn tự học mọi lúc, mọi nơi thông qua bất cứ phương tiện nào có sẵn. Sách vở, video, audio, hội nghị, bạn bè, đồng nghiệp… đều là “thầy” của bạn.

Đa phần những gì mình rèn luyện được đến bây giờ, bao gồm cả viết lách, đọc dịch, nghe, nói tiếng Anh, Technical Writing hay các sở thích khác của mình như thiết kế ảnh, vẽ… đều là nhờ tự học. Mình luôn tâm niệm sẽ trở thành người học cả đời và mình rất thích được học hỏi. Thế nên, mình hướng tới sự tự học.

Không có thời điểm nào trong lịch sử để rèn luyện sự tự học tốt hơn bây giờ. Công nghệ hiện đại, máy tính, smartphone, iPhone, sách giấy, sách điện tử, sách nói, máy nghe nhạc, tai nghe có dây, tai nghe không dây, giá sách ở nhà, thư viện công cộng…. ngày xưa làm gì có.

Tự học giải phóng bạn khỏi công việc mà bạn không yêu thích, khỏi lớp học mà bạn không có hứng thú để học, và nó kỹ năng cốt lõi của thế kỷ 22 và những thế kỷ tới. Khả năng phản ứng trước những thay đổi của bạn trong công việc và cuộc sống được thể hiện qua bạn tự học tốt tới mức nào và bạn tận dụng những thứ có sẵn để tăng trưởng bản thân tốt ra sao.

Bây giờ, mình sẽ chia sẻ với bạn một số cách mà mình thường sử dụng để duy trì tinh thần tự học của mình nhé. Hy vọng sẽ có ích cho bạn:

1. Hiểu rõ tại sao bạn muốn học

Thật khó để tự học khi mà bạn chẳng hiểu mình học để làm gì và không có động lực để học. Mình luôn nhắc nhở bản thân về việc tại sao mình muốn học. Đó là bởi vì mình thấy thế giới này có quá nhiều kiến thức tuyệt vời, mình khao khát được biết đến chúng, được hiểu về chúng. Mình muốn học để biết thêm thật nhiều, để phát triển bản thân, và để chia sẻ với người khác. Mình không bao giờ nghĩ mình sẽ ngừng học. 

Bạn phải làm rõ lý do của mình, khiến nó trở nên thật mạnh mẽ để mỗi lần nghĩ đến là trong người bạn lại có một nguồn năng lượng trào dâng, khiến bạn yêu sự học vô cùng, khiến bạn cảm thấy thật háo hức, và bạn hạnh phúc vì cảm giác yêu việc học đó. Lý do này là thứ khiến bạn như muốn hét lên “wow”, that’s amazing!” mỗi lần bạn được tiếp cận với một điều mới lạ hoặc học hỏi được điều gì đó hay ho mà bạn chưa hề biết.

Khi lý do muốn học của bạn cứ lớn dần lên, trong người bạn sẽ có sự thay đổi. Bạn sẽ chủ động tìm kiếm tri thức, thay vì chờ đợi một áp lực từ bên ngoài thúc giục bạn. 

2. Thử thật nhiều cách học

Ít nhất 12 năm đèn sách khiến bạn bị ám ảnh bởi học là phải ngồi vào bàn, mở sách, mở vở ra, đọc và cặm cụi viết, phải ghi nhớ, phải học thuộc lòng… Suy nghĩ việc học diễn ra một cách truyền thống này sẽ là rào cản ngăn trở bạn tự học. Đôi khi có thể bạn không nghĩ vậy, nhưng cách bạn trả lời “Chị già rồi không học được nữa?” hay “Em chán học rồi” lại phần nào cho thấy điều đó.

Tự học hoàn toàn khác. Không có sự ép buộc nào cả. Tự học là bạn thích học và học cho chính bạn. Tự học có thể diễn ra một cách chậm rãi hoặc nhanh tùy theo khả năng của bạn. Tự học có thể học từ sách, tivi, báo chí, Internet, học từ người khác; học qua nghe, qua đọc, qua xem hình ảnh, qua xem video, qua vẽ, qua viết; học qua trường lớp, trung tâm, qua thầy cô, cố vấn, người hướng dẫn, qua bạn bè… Tự học diễn ra mọi nơi, mọi lúc.

Mình thích học qua đọc, nghe và viết. Nghe ở đây không phải là nghe YouTube, podcast, mà là nghe người khác chia sẻ. Mình nhớ lâu hơn khi trực tiếp nghe người khác nói. Thời gian đầu mình không biêt điều này nhưng mình đã thử và mình nhận ra như vậy. Nếu bạn chưa biết cách nào phù hợp với bản thân, hãy thử nghiệm tất cả. Nhưng đừng chỉ thực hiện vài lần mà đã khẳng định một phương pháp nào đó không hợp. Bạn phải dành ra vài tháng, hoặc ít nhất nửa năm thì mới có kết quả chính xác được.

3. Học những gì bạn yêu thích

Để tự học thì trước hết, nên học những gì mình yêu thích và sát với công việc, mục tiêu hiện tại trước. Theo cách này, bạn sẽ có động lực để tiếp tục chinh phục sự tự học hơn, dù đôi khi vẫn cảm thấy chán nản. Nếu học thứ gì đó xa vời thì sớm thôi, bạn sẽ muốn dừng lại ngay đấy.

4. Liên tục đặt câu hỏi 

Tip này “rất cũ” rồi nhưng nó luôn mới với những người ít thực hiện và luôn đúng. Khi bạn có nhiều câu hỏi trong đầu, bạn sẽ cảm thấy vô cùng khó chịu. “Tại sao lại thế này?,” “Tại sao lại thế kia?”… Không còn cách nào khác, bạn buộc phải nhảy ra khỏi giường, bật máy tính lên và tự tìm tòi hoặc tìm một người nào đó giúp đỡ bạn giải đáp thắc mắc. 

Nếu bạn dễ dàng thỏa mãn với mọi thứ người khác chỉ cho bạn hoặc chấp nhận một cách hời hợt về điều bạn đã nghe, chỉ vì bạn lười suy nghĩ hay lười đặt câu hỏi thì bạn không thể nào rèn luyện tinh thần tự học được.

5. Kỷ luật học

Kỷ luật là thứ mà nhiều người quan tâm nhất khi kể đến tự học. Bởi vì khi không có người giám sát, theo dõi dễ làm cho chúng ta “có cơ hội” lơ là, bỏ bê việc học. Tuy nhiên, nếu rèn luyện được kỷ luật thì việc tự học sẽ vô cùng hiệu quả.

Bạn có thể:

• Đặt thời gian học mỗi ngày. Chẳng hạn, nếu mới bắt đầu tự học, bạn đặt ra mỗi ngày học 15, 30 phút, 1 tiếng…, tùy theo khả năng của bạn.
• Lập sổ theo dõi việc học. Ngày nào hoàn thành sẽ đánh dấu hoặc sử dụng ký hiệu đặc biệt nào đấy để thể hiện nó. Hãy tưởng tượng đến cuối tuần, nhìn vào sổ thấy ngày nào cũng được đánh dấu, chắc chắn bạn sẽ vô cùng sung sướng và có động lực để duy trì học tập vào tuần sau hơn nhiều.
• Tham gia nhóm tự học. Nhờ có Facebook nên việc tìm kiếm nhóm tự học không phải là khó. Bạn có thể tìm kiếm cho mình một nhóm phù hợp để kết nối bạn bè, chia sẻ kinh nghiệm tự học, trao đổi tài liệu, thảo luận, lấy động lực tự học và giúp nhau rèn luyện kỷ luật. Chẳng hạn như đến giờ học sẽ nhắn tin cho nhau hay sáng sẽ nháy máy nhau dậy sớm học.

6. Ghi chép những gì đã học được

Mình rất thích ghi chép. Ghi chép và lặp đi lặp lại thói quen này giúp mình rèn luyện nhiều thứ, không đơn thuần chỉ là ghi nhớ sâu điều đã học. Bạn có thể sắm những cuốn sổ và chiếc bút thật xinh, đặt ngay trên bàn học để mỗi khi học, nếu có điều gì đó thú vị, hữu ích thì ghi chép ngay vào sổ.

7. Chia sẻ với người khác điều bạn học được

Chia sẻ với người khác làm mình càng thêm muốn học. Cảm giác biết thứ gì đó hay ho mà bạn bè chưa biết để rồi nói với họ làm mình yêu việc học biết bao. Không phải để thể hiện rằng mình “biết hơn người” mà sự chia sẻ giúp mình hiểu mình học là có ích cho những người xung quanh, chứ không phải chỉ có lợi cho mình.

Bạn có thấy một ngày bạn làm điều gì đó tốt với người thân, bạn bè, đồng nghiệp hoặc bất cứ ai bạn gặp, bạn cũng cảm thấy ý nghĩa và vui hơn chút chút đúng không? Chia sẻ kiến thức cũng tương tự như vậy. Khi bạn dành cả ngày tìm hiểu một vấn đề và sau đó, bạn nói lại với một người khác và họ thốt lên rằng “Hay quá cậu ơi, cám ơn cậu đã chia sẻ với tớ. Cậu thật ham học hỏi”, mình đảm bảo bạn sẽ muốn học mãi mãi đấy. 😉

Đây là 4 tip giúp mình áp dụng mỗi ngày. Nghe có vẻ đơn giản nhưng chúng là chìa khóa giúp mình luôn hào hứng học hỏi, tìm tòi. Khi 4 điều này đã ăn sâu vào người bạn, chúng sẽ trở thành “ngọn lửa” luôn cháy lên trong người bạn ngay cả khi những người khác cho rằng “chúng chẳng có ích”. 

Sách hay về tự học: Tôi tự học.

Ảnh đầu bài: Unsplash 1, Unsplash 2